Alméry Jacqueline – 2025-08-31 23:28:27
**Thông cáo của Sci-Hub về phán quyết chặn truy cập ở Ấn Độ**
***Sau đợt tấn công mới nhất vào tri thức tự do, việc truy cập Sci-Hub từ Ấn Độ trở nên khó khăn hơn.***
Ba tập đoàn khổng lồ đa quốc gia, có trụ sở tại Mỹ và châu Âu (Elsevier, Wiley và American Chemical Society), vừa hợp lực trong một đợt tấn công mới nhằm ngăn chặn việc phổ biến tự do tri thức học thuật. Họ yêu cầu chặn toàn bộ quyền truy cập của người dùng Ấn Độ vào các dự án Sci-Hub và Sci-Net. Tuần trước, tòa án ở New Delhi đã chấp thuận yêu cầu này, ra lệnh cho các công ty viễn thông Ấn Độ phải chặn các trang web này trong vòng 3 ngày. Từ nay, sinh viên hay nhà nghiên cứu bình thường ở Ấn Độ chỉ có thể truy cập các trang gốc bằng công cụ vượt kiểm duyệt.
**Câu chuyện bắt đầu thế nào**
Liên minh các nhà xuất bản đã tìm cách triệt phá khoa học tự do ở Ấn Độ từ năm 2020, khi họ lần đầu kiện Sci-Hub và Library Genesis (hai dự án cung cấp quyền truy cập miễn phí tạp chí và sách nghiên cứu) tại tòa án New Delhi. Khác với các quốc gia khác, nơi việc chặn trang được tiến hành âm thầm mà không ai hay biết, lần đó thông tin đã được lan truyền rộng rãi sau khi Sci-Hub công bố tin tức trên Twitter. Sự việc gây ra làn sóng phẫn nộ lớn, nhiều nhà khoa học Ấn Độ lên tiếng phản đối, trong khi Hội Khoa học Đột phá (Breakthrough Science Society) đã thu thập được khoảng 2.000 chữ ký ủng hộ Sci-Hub và quyền tiếp cận tri thức tự do.
Kết quả là hai điều xảy ra. Thứ nhất, tài khoản Twitter của Sci-Hub, tồn tại từ năm 2011, đã bị khóa vào đầu năm 2021 và không bao giờ được mở lại, để Sci-Hub không còn cơ hội truyền tải sự thật.
Thứ hai, vụ kiện ở Ấn Độ là lần đầu tiên Sci-Hub được một nhóm luật sư tình nguyện đứng ra bảo vệ tại tòa. Khi đó, nhiều người hy vọng công lý sẽ được thực thi, rằng tòa sẽ thừa nhận ngành xuất bản học thuật trị giá hàng tỷ đô la gây hại cho khoa học nhiều hơn là mang lại lợi ích. Vì vậy, khi tòa New Delhi yêu cầu Sci-Hub tạm ngưng phát hành bài báo mới vào đầu năm 2021, điều đó được coi là một lệnh tạm thời (cho đến khi có phán quyết cuối cùng), và Sci-Hub đã tuân thủ.
Tuy nhiên, tòa án New Delhi chưa bao giờ đưa ra phán quyết dứt điểm. Các phiên điều trần về Sci-Hub bị dời lại hết lần này đến lần khác, kéo dài nhiều tháng rồi nhiều năm.
**Vì sao Sci-Hub dừng lại**
Lệnh tòa không phải là nguyên nhân chính khiến Sci-Hub ngừng phát hành tài liệu mới. Đến năm 2022, hầu hết thư viện đại học đã áp dụng xác thực hai yếu tố, khiến Sci-Hub không thể đăng nhập tự động bằng tài khoản sinh viên/nhà nghiên cứu để tải về các bài báo. Các phương thức vượt rào trả phí từng hiệu quả giai đoạn 2011–2015 đã hoàn toàn vô dụng vào năm 2022.
Tuy nhiên, việc Sci-Hub không còn cung cấp bài mới lẽ ra không phải vấn đề lớn: năm 2017 đã có báo cáo rằng hơn một nửa số bài nghiên cứu mới được xuất bản dưới hình thức truy cập mở. Kế hoạch Plan S từng được quảng bá rầm rộ, và giới nghiên cứu kỳ vọng rằng chỉ trong vài năm, toàn bộ khoa học sẽ chuyển sang truy cập mở.
**Chuyện gì xảy ra năm 2025?**
Những kỳ vọng về khoa học mở đã không thành hiện thực. Đến 2024, tôi vẫn nhận được rất nhiều câu hỏi từ người dùng về việc truy cập các bài báo mới. Vì vậy, tôi quyết định khởi động một dự án cộng đồng mới, nơi mọi người có thể tải lên bài báo để chia sẻ mở. Khác với các cộng đồng chia sẻ tài liệu truyền thống vốn kém hiệu quả, dự án mới áp dụng cơ chế khuyến khích phân quyền dựa trên công nghệ blockchain. Đó chính là Sci-Net, được ra mắt tháng 4 năm 2025.
Khi các nhà xuất bản phát hiện bài báo mới được chia sẻ trên Sci-Net, họ khiếu nại lên tòa rằng điều đó vi phạm lệnh năm 2021 yêu cầu Sci-Hub ngừng phát hành bài mới. Họ còn yêu cầu tôi phải chặn việc tải lên bài báo của Elsevier, ACS và Wiley; nếu không, cả hai dự án sẽ bị cấm.
Yêu cầu này hoàn toàn vô lý: lệnh tòa năm 2021 chỉ áp dụng cho Sci-Hub, còn Sci-Net là một dự án hoàn toàn khác – sao có thể cấm Sci-Hub vì những gì Sci-Net làm? Điều đó vừa phi logic vừa phi pháp. Các nhà xuất bản thường viện dẫn “pháp luật” để che đậy sự vi phạm trắng trợn quyền con người đối với tri thức; nhưng khi luật không phục vụ lợi ích của họ, họ sẵn sàng phớt lờ nó.
**Chúng ta có thể làm gì?**
Chúng ta cần nhận thức rõ: việc chặn Sci-Hub không chỉ bất hợp pháp và vi phạm nhân quyền, mà còn đi ngược lại lợi ích quốc gia của Ấn Độ. Một số ít cơ sở nghiên cứu giàu có ở các nước phát triển muốn giữ vị thế dẫn đầu khoa học, trong khi đẩy các quốc gia khác tụt lại phía sau vì thiếu quyền tiếp cận tri thức. Tại sao công lý ở Ấn Độ lại phục vụ lợi ích của vài công ty nước ngoài giàu có, mà bỏ qua nhu cầu của sinh viên và nhà nghiên cứu Ấn Độ?
Hiện nay, các tập đoàn này buộc chính phủ Ấn Độ phải trả khoản tiền khổng lồ cho phí thuê bao, nhưng ngay cả như vậy cũng không bảo đảm mọi người đều tiếp cận được tri thức. Số tiền đó lẽ ra có thể dùng để hỗ trợ các nhà nghiên cứu trẻ – thay vì bị lãng phí để vỗ béo một vài tập đoàn nước ngoài khổng lồ và tham lam.
Tôi biết rằng mặc dù có lệnh tạm thời chặn website, vụ kiện vẫn chưa được giải quyết. Hiện có những bên thứ ba can thiệp vào vụ án, và bạn có thể tham gia.
**Làm sao truy cập Sci-Hub?**
Trong khi Sci-Hub bị chặn, bạn có thể dùng các công cụ vượt kiểm duyệt để truy cập. Đến năm 2025, những công cụ này đã phát triển hơn rất nhiều so với vài năm trước, và bất kỳ người dùng nào có kiến thức tin học cơ bản cũng có thể sử dụng.
Cách đơn giản nhất là tìm tiện ích VPN cho trình duyệt, như Proton VPN. Các tiện ích này cho phép truy cập web ẩn danh, như thể bạn đang vào từ một quốc gia khác. Một lựa chọn khác là Trình duyệt TOR, mặc dù cần chút công sức để thiết lập.
Shared link: https://libgen.gs/
Statistics:
Likes: 1018, Shares: 297, Comments: 29
Like Reactions: 845, Haha Reactions: 3, Wow Reactions: 2, Love Reactions: 144, Sad Reactions: 16, Angry Reactions: 0
.png)