Duong Tu – 2025-08-11 02:04:58
Xin giới thiệu bài viết mới của tôi trên Báo Thanh Niên tóm tắt kết quả nghiên cứu mới công bố tuần trước trên Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ (Proceedings of the National Academy of Sciences – PNAS) đang gây chấn động giới học thuật toàn cầu. Nhiều trang tin khoa học lẫn báo đại chúng hàng đầu thế giới như Nature, Science, The New York Times, The Economist… đều có bài phản ánh về nghiên cứu quan trọng này.
Sở dĩ nghiên cứu trên tạp chí danh giá PNAS thu hút sự chú ý rộng rãi là bởi lần đầu tiên trong lịch sử, bức tranh toàn cảnh về cuộc khủng hoảng hiện sinh của khoa học được phác họa rõ nét bằng dữ liệu cực kỳ công phu và chi tiết. Những con số và kết luận gây sốc trong công trình này đánh dấu bước ngoặt trong nhận thức của thế giới về quy mô và mức độ nghiêm trọng của gian lận học thuật khi nó không còn là hiện tượng đơn lẻ mà đã tiến hóa thành cả một ngành công nghiệp béo bở.
Bằng cách phân tích hơn 1 triệu bài báo từ rất nhiều cơ sở dữ liệu, nhóm nghiên cứu ở ĐH Northwestern (Mỹ) và ĐH Sydney (Úc) đã vạch trần mạng lưới gian lận khổng lồ hình thành từ sự cấu kết giữa các công xưởng bán bài báo dỏm (paper mills), dịch vụ môi giới đăng bài, tác giả, biên tập viên, tạp chí và nhà xuất bản.
Đáng lo ngại hơn, những gì phát hiện được mới chỉ là chóp của tảng băng. Số bài báo giả mạo do các lò bán bài sản xuất có thể cao gấp 100 lần con số đã biết, nghĩa là hàng triệu bài báo dỏm đang len lỏi và gây ô nhiễm kho tài liệu học thuật. Không chỉ vậy, nghiên cứu còn cho thấy tốc độ gia tăng đáng kinh ngạc sản phẩm từ các lò bán bài với số bài tăng gấp đôi chỉ sau mỗi 1,5 năm, nhanh gấp 10 lần so với tăng trưởng chung của tài liệu học thuật.
Trong khi đó, số bài bị gỡ bỏ và/hoặc bị đặt nghi vấn trên PubPeer tăng gấp đôi sau 3-4 năm, cho thấy nỗ lực dọn rác, làm sạch tài liệu học thuật đang bị các công xưởng bỏ lại rất xa. Khi một lĩnh vực nghiên cứu bị ô nhiễm bởi bài báo rác đến mức độ nhất định, các nhà khoa học nghiêm túc sẽ rời bỏ nó. Nguy hiểm hơn, nghiên cứu giả mạo có thể xâm nhập những lĩnh vực nhạy cảm như y khoa, lọt vào các hướng dẫn điều trị, đe dọa tính mạng hàng triệu người.
Sự nở rộ của trí tuệ nhân tạo (AI) khiến việc đối phó với gian lận học thuật càng trở nên thách thức. Lò bán bài có thể dùng AI để tạo ra hình ảnh và kết quả giả mạo ngày một tinh vi. Trong khi đó, AI lại được huấn luyện từ nguồn tài liệu chứa cả nghiên cứu nghiêm túc lẫn bài báo rởm, dẫn đến sai lệch ngày càng lớn, rác lại đẻ thêm rác.
Nghiên cứu trên PNAS cũng cho thấy Việt Nam ở vị trí rất gần trung tâm của các hoạt động gian lận khoa học. Thật vậy, kết quả phân tích chi tiết toàn bộ bài báo đăng trên 5 tạp chí liệt kê trên trang web của Academic Research and Development Association (ARDA) – công ty môi giới đăng bài ở Ấn Độ – phát hiện Việt Nam nằm trong số những nước đăng nhiều bài nhất. Các tạp chí này đều từng được cảnh báo nhiều lần trong nhóm Liêm Chính Khoa Học, gồm Russian Law Journal, Res Militaris, PalArch’s Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, HIV Nursing và Journal of Pharmaceutical Negative Results. Rất nhiều ứng viên đã và đang dùng bài trên những tạp chí này để được công nhận chức danh giáo sư, phó giáo sư.
Không thể giải quyết cuộc khủng hoảng hiện sinh này của khoa học chỉ bằng cách chạy đua với các lò bán bài, tìm cách phát hiện thêm gian lận hay gỡ thêm bài. Nỗ lực khử độc tài liệu học thuật là cần thiết, nhưng gốc rễ vấn đề nằm ở động lực khiến không ít người làm nghiên cứu chọn con đường gian lận. Chừng nào hệ thống đánh giá khoa học vẫn tiếp tục đếm bài, coi trọng số lượng hơn chất lượng nghiên cứu, còn những kẻ gian lận chẳng những không bị trừng phạt mà còn dễ dàng thăng tiến và kiếm danh lợi thì khoa học càng tiến gần đến bờ vực sụp đổ.
Chi tiết về nghiên cứu trên PNAS, vui lòng xem trong bài viết trên Báo Thanh Niên: https://thanhnien.vn/gian-lan-khoa-hoc-da-tro-thanh-mot-nganh-cong-nghiep-khong-lo-185250810202400749.htm
*
Gần 3 năm trước, chúng tôi từng phản ánh hiện tượng nhiều tác giả Việt Nam bị nghi mua bán bài từ công xưởng Nga với những cái tên rất cụ thể. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có bất kỳ cơ quan có trách nhiệm nào tiến hành điều tra, còn các tác giả bị nghi mua bán bài chưa bao giờ phải chịu hậu quả gì: https://www.facebook.com/share/p/1S2AFYQZCr
Shared link: https://thanhnien.vn/gian-lan-khoa-hoc-da-tro-thanh-mot-nganh-cong-nghiep-khong-lo-185250810202400749.htm
Statistics:
Likes: 448, Shares: 65, Comments: 44
Like Reactions: 364, Haha Reactions: 1, Wow Reactions: 9, Love Reactions: 63, Sad Reactions: 10, Angry Reactions: 0
.png)