Alméry Jacqueline – 2024-07-31 23:05:26
**Tương lai của xuất bản học thuật**
Kể từ đầu năm 2025, Gates Foundation, quỹ nhân đạo lớn nhất thế giới với tài sản lên tới 61 tỷ USD và ngân sách hàng năm gần 9 tỷ USD sẽ chấm dứt tài trợ phí đăng bài báo truy cập mở và yêu cầu những người nhận tài trợ công bố tiền ấn phẩm (preprint) để bất cứ ai cũng có thể đọc miễn phí.
Theo Gates Foundation, mô hình xuất bản truy cập mở mà các tác giả phải trả phí đăng bài đã sinh ra những hành vi xấu như dịch vụ bán bài, chất lượng bình duyệt đáng ngờ và mức phí cao mất kiểm soát. Phí đăng mỗi bài báo truy cập mở có thể lên tới 12.000 USD, khiến ngay cả những đại học giàu có nhất cũng khó có khả năng chi trả.
Điều vô lý hơn là hầu hết nghiên cứu do nhà nước hay các quỹ nhân đạo tài trợ, còn quá trình bình duyệt do cộng đồng khoa học thực hiện miễn phí, nhưng các nhà xuất bản lại hưởng toàn bộ lợi ích tài chính, khiến ngành công nghiệp xuất bản khoa học trở thành lĩnh vực mang lại lợi nhuận cao nhất thế giới. Mô hình xuất bản hiện tại không giúp ích cho bất cứ ai, trừ các tạp chí và nhà xuất bản vì lợi nhuận.
James Butcher, chuyên gia tư vấn xuất bản độc lập nhận định “Năm ngoái là thời điểm cực kỳ quan trọng trong lĩnh vực xuất bản học thuật bởi vì rất nhiều người từng tham gia thúc đẩy mô hình xuất bản truy cập mở vàng (Gold OA) trong nhiều năm bắt đầu nghĩ chúng ta đã tạo ra loại quái vật nào vậy? Thị trường xuất bản học thuật hoàn toàn nằm trong tay của các đại công ty bởi các doanh nghiệp này làm chủ quy mô xuất bản lớn”.
Mô hình Gold OA tạo ra động lực cho các tạp chí đăng càng nhiều bài càng tốt để kiếm tiền. Trong khi đó, mô hình truy cập đóng thường không thể tăng doanh thu bằng việc đăng nhiều bài báo hơn, nên số lượng bài báo được giữ ở mức khá ổn định.
Theo chính sách mới của Gates Foundation, các tác giả sẽ phải đăng phiên bản cuối đã được tạp chí chấp nhận công bố lên một kho lưu trữ truy cập miễn phí trước khi đăng bài báo trên tạp chí mà họ lựa chọn.
Nếu tác giả lựa chọn đăng bài trên tạp chí truy cập đóng, yêu cầu của Gates Foundation tương tự như mô hình Green OA, trong đó bài báo được công bố trên tạp chí đóng, còn preprint được đăng trên một kho lưu trữ miễn phí.
Một mô hình khác là Diamond OA miễn phí cho cả tác giả lẫn độc giả. Trong mô hình này, hệ thống xuất bản do cộng đồng khoa học sở hữu và kiểm soát, còn các nhà xuất bản chỉ còn đóng vai trò làm dịch vụ biên tập. Mô hình này thực ra đã tồn tại từ trước khi các nhà xuất bản thương mại xâm chiếm hoạt động xuất bản học thuật, và đang có khả năng hồi sinh.
Tuy nhiên, sự xuất hiện của các công cụ trí tuệ nhân tạo khiến những hành vi gian lận, giả mạo trong nghiên cứu cùng các lò bán bài mọc lên như nấm sau mưa. Đây là thách thức rất lớn đối với bất kỳ mô hình xuất bản học thuật nào, khiến tương lai của xuất bản học thuật vẫn rất khó đoán định.
Shared link: https://rdcu.be/dNwtC
Statistics:
Likes: 108, Shares: 18, Comments: 4
Like Reactions: 102, Haha Reactions: 0, Wow Reactions: 1, Love Reactions: 3, Sad Reactions: 0, Angry Reactions: 0