Duong Tu – 2023-12-20 02:14:12
Sáng hôm qua (19/12), tôi có may mắn được tham dự hội thảo khoa học về liêm chính nghiên cứu do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp cùng Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức tại Đại học Bách khoa Hà Nội. Ý kiến phát biểu của tôi được tường thuật khá đầy đủ trong bài viết dưới đây trên báo Thanh Niên.
Cảm nhận chung của tôi là ban tổ chức và các đại biểu tham dự hội thảo trao đổi, thảo luận rất thẳng thắn và cởi mở. Sau này nhìn lại, đây sẽ là dấu mốc quan trọng trong quá trình xây dựng và thúc đẩy liêm chính khoa học tại Việt Nam.
Tuy nhiên, tôi e ngại rằng do chưa có bộ phận chuyên trách về liêm chính khoa học nên sắp tới không có người tiếp tục triển khai và thực hiện những ý kiến chỉ đạo và đề xuất tâm huyết được nêu ra trong Hội thảo. Đây là một phần lý do tôi cho rằng Việt Nam nên thành lập Vietnam Office of Research Integrity (VORI) – tương tự như ở rất nhiều nước như Mỹ, Anh, Trung Quốc, Pháp, Hà Lan – với những chuyên gia thực thụ về liêm chính khoa học để:
(i) Liên tục cập nhật và chia sẻ kiến thức, thông tin về liêm chính nghiên cứu tới cộng đồng khoa học;
(ii) Cho ý kiến chuyên môn khi phát sinh những vấn đề về liêm chính;
(iii) Thanh tra, kiểm tra, giám sát việc đảm bảo liêm chính khoa học tại các đơn vị nghiên cứu, hạn chế các đơn vị bao che cho người của mình;
(iv) Xử lý khiếu nại, tố cáo các trường hợp vi phạm liêm chính khi cần.
Một điểm rất đáng lưu ý mà tôi nhận ra từ Hội thảo, đó là nhiều người trong giới quản lý và cộng đồng khoa học vẫn còn rất thích sử dụng các chỉ số trắc lượng như impact factor, phân nhóm tạp chí Q1-Q4, H-index để đánh giá nghiên cứu, cũng như lệ thuộc vào các danh mục sẵn có như Scopus, ISI để đánh giá chất lượng tạp chí.
Những chỉ số trắc lượng tuy rất tiện dụng nhưng dễ dàng bị thao túng; còn việc lạm dụng chúng thể hiện sự lười biếng và có thể dẫn cả nền khoa học Việt Nam đi sai đường. Ngay cả những người sáng tạo ra các chỉ số này cũng nhiều lần cảnh báo rủi ro khi sùng bái chúng. Những văn bản quan trọng về cải cách đánh giá nghiên cứu khắp thế giới hơn một thập niên qua, từ Tuyên bố DORA năm 2012 đến The Agreement on Reforming Research Assessment của châu Âu vừa công bố hồi tháng 7 năm ngoái, hay hai văn bản định hình nền khoa học Trung Quốc ban hành giữa năm 2018 (“Một số ý kiến về tăng cường hơn nữa xây dựng liêm chính nghiên cứu khoa học” và “Ý kiến về đi sâu cải cách đánh giá dự án, đánh giá nhân tài, đánh giá đơn vị”) đều khuyến cáo hay yêu cầu từ bỏ các chỉ số trắc lượng trong đánh giá nghiên cứu, hoặc sử dụng chúng như một công cụ theo cách rất có trách nhiệm.
Tương tự, các danh mục Scopus, ISI tuy giúp tra cứu đơn giản, nhanh chóng nhưng không phải chuẩn mực hay khuôn vàng thước ngọc bảo chứng cho chất lượng tạp chí, lại càng không phản ánh chất lượng mỗi bài báo, mà chỉ là hàng rào kỹ thuật và mặt bằng tối thiểu về chất lượng tạp chí mà thôi. Đã có hàng chục, thậm chí hàng trăm chủ đề thảo luận trong nhóm LCKH cho thấy các danh mục này chứa rất nhiều tạp chí đáng ngờ, tạp chí săn mồi và gần đây là tạp chí mạo danh. Tạp chí trong các danh mục thương mại này không phải do cộng đồng khoa học hay các chuyên gia trong mỗi lĩnh vực đề xuất, mà được nhân viên hành chính của Elsevier (với danh mục Scopus) và Clarivate (với danh mục ISI) chọn ra. Lẽ nào cộng đồng khoa học Việt Nam lại mặc nhiên tin tưởng và lệ thuộc vào quyết định của những nhân viên hành chính làm việc cho các công ty thương mại này thay vì tự tay xây dựng danh mục tạp chí uy tín của riêng mình?
Trong phần chia sẻ tại Hội thảo, tôi cũng nhấn mạnh một số trách nhiệm của nhà khoa học khi nhận tiền thuế của người dân để làm nghiên cứu:
– Trách nhiệm phụng sự xã hội như một bổn phận từ đặc quyền được người dân tin tưởng trao nhiệm vụ khám phá và sáng tạo tri thức;
– Trách nhiệm giải trình trọn đời về hoạt động nghiên cứu của mình, về những gì mà mình công bố;
– Trách nhiệm làm gương về sự trung thực và liêm chính như một nghĩa vụ học thuật để vực dậy niềm tin của công chúng vào khoa học và truyền cảm hứng cho xã hội.
Shared link: https://thanhnien.vn/liem-chinh-nghien-cuu-khoa-hoc-da-den-luc-co-quan-quan-ly-phai-vao-cuoc-185231219231549534.htm
Statistics:
Likes: 316, Shares: 25, Comments: 25
Like Reactions: 274, Haha Reactions: 0, Wow Reactions: 1, Love Reactions: 39, Sad Reactions: 0, Angry Reactions: 0