Minh Dang Doan – 2023-11-26 09:06:44
**Bàn về những thảo luận liên quan đến tân GS Trần Xuân Bách**
Từ tháng 10 vừa qua ở diễn đàn LCKH có những thảo luận liên quan đến việc công bố khoa học của anh Trần Xuân Bách khi HĐGSNN đang xét tiêu chuẩn GS của anh ấy. Nay việc xét tiêu chuẩn GS đã xong, tôi viết lại vài đúc kết qua việc quan sát chuỗi thảo luận đó.
Trước tiên, tôi xin chúc mừng anh Bách đã đạt được thành công trong đợt xét GS vừa qua, có lẽ anh đã dành nhiều công sức để đạt tiêu chuẩn ấy. Đối với người ngoài cuộc như tôi thì việc đó không quá quan trọng, lý do tôi đợi đến bây giờ mới viết bài này là để không mang tiếng phá hoại con đường công danh của anh Bách.
Tôi xin chia nội dung theo các điểm có liên quan đến thảo luận:
* Về nội dung chất vấn
* Về người chất vấn
* Về nội dung giải trình
* Về người giải trình
* Về người tham gia thảo luận
**Về nội dung chất vấn:**
Các câu hỏi chính được đặt ra để chất vấn anh Bách trong [chủ đề chất vấn đầu tiên](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/1022623518984480/) là có cơ sở (dựa trên số liệu, thông tin có thể kiểm chứng độc lập được), đó cũng là tiêu chí cơ bản để quyết định việc một bài có thể được đăng trên diễn đàn LCKH hay không. Trong quá trình thảo luận, các nội dung chất vấn được (do người ban đầu, hoặc do người khác) bổ sung thêm dần, có những chất vấn bổ sung là có lý, cũng có những điểm bổ sung mang tính vụn vặt, tổng hợp lại thì tôi thấy nổi bật các nội dung chất vấn sau:
1. Nghi ngờ khai báo không trung thực tổng số bài báo khoa học (trong hồ sơ ứng viên GS)
1. Có nhiều bài báo đăng ở tạp chí kém uy tín
1. Một số bài báo liên quan đến đề tài của Đoàn TN ghi mập mờ về việc có được một hội đồng đạo đức xét duyệt hay không
1. Nghi ngờ giấu thông tin về các đề tài của Đoàn TN khi đối chiếu hồ sơ GS năm 2021 và 2023
1. Hợp tác với nhiều nơi, cả những trường có chính sách trả thưởng cho các bài báo (hoặc mua affiliation)
Đánh giá của cá nhân tôi thì chuyện khai hồ sơ ứng viên GS có thể có những yêu cầu / hướng dẫn gì đó từ hội đồng dẫn đến có sự khác biệt giữa nội dung trong hồ sơ năm 2021 và 2023, nên tuy những chất vấn là có lý nhưng không có vấn đề vi phạm liêm chính rõ ràng. Chẳng hạn ở điểm 1, nghi ngờ khai báo không trung thực dựa trên phân tích câu chữ trong hồ sơ 2023, tuy vậy trong hồ sơ 2021 ứng viên đã ghi tổng số bài báo khoa học còn nhiều hơn con số trong hồ sơ 2023, nên nếu hội đồng thấy có vấn đề thì chẳng giấu được (phần lớn hội đồng ngành Y năm 2021 vẫn ngồi ở hội đồng 2023).
**Về người chất vấn:**
Trong số những người tham gia chất vấn anh Bách, có nhiều người ẩn danh, chuyện ẩn danh dẫn đến nghi ngờ về động cơ của việc chất vấn, tuy vậy việc người ta giấu danh tính không làm yếu đi lập luận chất vấn. Một số người cứ lấy việc ẩn danh để bác bỏ chất vấn là không hợp lý. Đối với việc tố cáo nặc danh trong quá trình xét tiêu chuẩn GS/PGS, gần đây báo chí có phỏng vấn HĐGSNN và họ xác nhận là vẫn xem xét các tố cáo đó dựa trên nội dung của nó, có lẽ cũng đã làm rõ cho mọi người.
**Về nội dung giải trình:**
Ngay sau khi bài chất vấn đầu tiên được đăng ở nhóm LCKH, anh Bách đã viết một thư trả lời dài và chia sẻ rộng rãi, sau đó cũng tiếp tục thảo luận và trả lời tiếp một số chất vấn khác. Tôi đọc các giải trình của anh Bách thì thấy có các điểm tích cực là chịu khó viết giải trình chi tiết và cung cấp thêm một số thông tin giúp giải thích những chuyện có thể gây hiểu nhầm (chẳng hạn về yêu cầu của hội đồng GS ngành Y khi liệt kê các bài báo để tính điểm), tuy vậy cũng có điểm chưa thỏa đáng là có vẻ anh Bách chỉ tập trung vào các chất vấn dễ giải trình, không đối diện với những chất vấn khó. Xét 5 nội dung chất vấn tôi liệt kê ở trên, phần giải trình chỉ đáp ứng các điểm 1 và 2, các nội dung số 3 đến 5 anh Bách không trả lời (các nội dung đó được post trong một số comments, không nổi bật như các chất vấn trong bài đăng đầu tiên). Đối với nội dung số 2, anh Bách lập luận là tạp chí IJERPH cũng có uy tín cao, có nhiều cá nhân lẫn tổ chức có uy tín vẫn công bố bài ở đó, và tạp chí ấy tuy ra khỏi danh mục của Clarivate nhưng được HĐGSNN tính điểm; lúc đó tôi tham gia vào và hỏi thêm là dựa trên lập luận đó thì tại sao anh Bách không đưa các bài của anh đăng ở IJERPH vào hồ sơ GS năm 2023, câu hỏi đó cũng chưa được trả lời cụ thể (trong phần giải trình của mình, anh Bách có nêu giải thích chung về lý do một số bài không được liệt kê vào hồ sơ, tuy nhiên tôi đối chiếu các bài đăng trên IJERPH mà anh đã liệt kê ở hồ sơ 2021 thì thấy vẫn có một số bài không ứng với các giải thích chung ấy: có 5 bài mà anh Bách là tác giả chính và được trích dẫn nhiều, nội dung cũng là original research mà không phải meta analysis, các bài ấy đáng lẽ nên được khai vào hồ sơ 2023 một cách tự hào, nhưng đã không được liệt kê: [https://www.mdpi.com/1660-4601/16/13/2422](https://www.mdpi.com/1660-4601/16/13/2422), [https://www.mdpi.com/1660-4601/16/24/5085](https://www.mdpi.com/1660-4601/16/24/5085), [https://www.mdpi.com/1660-4601/16/21/4301](https://www.mdpi.com/1660-4601/16/21/4301), [https://www.mdpi.com/1660-4601/17/10/3577](https://www.mdpi.com/1660-4601/17/10/3577), [https://www.mdpi.com/1660-4601/15/1/165](https://www.mdpi.com/1660-4601/15/1/165)).
Cũng nói thêm là phong cách giải trình của anh Bách tuy phản ứng nhanh nhưng viết khá dài dòng. Trong chất vấn ban đầu có một điểm nhỏ là phê bình một giải thưởng anh Bách được nhận không có giá trị lắm, thì anh dành rất nhiều chữ trong bài giải trình để làm rõ điểm đó (trình bày rất sâu và khá “màu mè” vào điểm dễ giải trình), việc này lại vô tình khơi thêm nghi vấn khi người ta không thấy anh viết cụ thể về những điểm quan trọng hơn. Cũng có thể là khi viết các giải thích thì ý tưởng tuôn trào nên anh viết nhiều mà không để ý cân đối những chỗ nặng nhẹ, hoặc không lưu ý những khác biệt trong cách nghĩ giữa mình và những người chất vấn nên để lại những lỗ hổng khiến người ta phải suy đoán. Tôi thấy phong cách trình bày này không phải là vấn đề, nhưng nếu cụ thể, ngắn gọn hơn thì chắc có hiệu quả hơn.
**Về người giải trình:**
Trước đây tôi chưa quen và có rất ít tương tác với anh Bách. Trong tháng 10 vừa qua, khi tôi có comment hỏi thêm một điểm mà tôi chưa thấy thỏa mãn (có nêu lại ở trên), thì có thể lúc đó anh Bách tưởng tôi có dính líu đến các tài khoản ẩn danh muốn công kích nên anh ấy muốn đến gặp tôi nhân chuyến công tác ở Đức để trao đổi, thành ra tôi bất đắc dĩ phải đóng một vai trong câu chuyện. Cảm nhận của tôi là anh Bách có nhiều nỗ lực làm nghiên cứu khoa học (tôi có viết lại trong [một status trên trang Facebook cá nhân](https://www.facebook.com/dangdoan/posts/pfbid0Qa2RLSo3FeArQB68AhErkVbDKeqRsiM9ZgRcfxEcG7C62AhNftnsHPa3hnDTcbzGl) vào hôm đó), so với những hồ sơ ứng viên GS/PGS khác ở ngành Y mà tôi từng khảo sát thì anh Bách làm nghiên cứu nghiêm túc hơn họ nhiều, họ còn được thông qua thì tôi không thấy có lý do để anh Bách bị đánh trượt.
Vấn đề lớn nhất (thật ra không nghiêm trọng) tôi thấy ở thống kê bài báo khoa học của anh Bách, là có một giai đoạn nào đó anh ấy tích cực trong việc cho ra các bài báo chất lượng không cao, chẳng hạn có một số Special issue của tạp chí IJERPH mà các bài của anh Bách đều cùng 1 công thức, giống như bài tập để áp dụng một phương pháp vào dữ liệu bệnh khác nhau:
[https://www.mdpi.com/1660-4601/17/9/3089](https://www.mdpi.com/1660-4601/17/9/3089)
[https://www.mdpi.com/1660-4601/17/5/1597](https://www.mdpi.com/1660-4601/17/5/1597)
[https://www.mdpi.com/1660-4601/16/21/4227](https://www.mdpi.com/1660-4601/16/21/4227)
[https://www.mdpi.com/1660-4601/17/10/3540](https://www.mdpi.com/1660-4601/17/10/3540)
[https://www.mdpi.com/1660-4601/17/11/4095](https://www.mdpi.com/1660-4601/17/11/4095)
[https://www.mdpi.com/1660-4601/17/6/1982](https://www.mdpi.com/1660-4601/17/6/1982)
[https://www.mdpi.com/1660-4601/17/6/2127](https://www.mdpi.com/1660-4601/17/6/2127)
Anh Bách có giải thích với tôi là trong ngành y tế công cộng thì cho dù phương pháp không mới (thậm chí dữ liệu không mới) nhưng bóc tách dữ liệu để cho ra phát hiện mới thì cũng là có giá trị. Tôi thấy giải thích đó có lý. Mà nếu có những bài báo chất lượng không cao thì cũng không phải là vấn đề lớn lắm, trên con đường làm nghiên cứu hầu hết mọi người đều từng làm những bài báo làng nhàng rồi dần dần viết những công trình chất lượng cao, hoặc những GS khi hướng dẫn học trò thì cũng có thể chấp nhận cho học trò viết những bài chưa tinh lắm để rèn luyện họ. Điều có thể kỳ vọng là bây giờ anh Bách đã được công nhận trình độ GS, cũng có không ít giải thưởng quốc tế về nghiên cứu khoa học, thì có thể tập trung làm những công bố có chất lượng cao tương xứng, để lại những dạng “bài tập nghiên cứu” cho học trò làm thôi.
Sau cuộc gặp với tôi ngày 16/10, anh Bách có đưa video lên mạng cho biết dự kiến viết một bài báo mới trong vòng vài tiếng đồng hồ. Tôi cho rằng đấy chỉ là để demo khả năng của hệ thống công cụ mà anh Bách đã/đang xây dựng (hỗ trợ các công đoạn có thể tự động hóa trong việc nghiên cứu), chứ không phải là bài báo thật sự anh muốn làm. Người ta sẽ rất nghi ngại về chất lượng của những bài báo viết trong vài giờ, nên tầm GS rồi thì càng không nên nhúng vào những bài ấy.
**Về người tham gia thảo luận:**
Một cách hời hợt, tôi tạm chia những người tham gia thảo luận về chuyện này thành 2 nhóm: những người có làm khoa học và nhóm những người khác. Với những người có làm khoa học, họ thể hiện sự hiểu biết về công việc nghiên cứu – công bố kết quả khoa học, nên tham gia tranh luận để làm rõ những quan điểm và các thông tin dựa trên chứng cứ, chuyện các tiêu chí về liêm chính cũng là vấn đề họ cần tranh luận do khác biệt về quan điểm hay về góc nhìn, nói chung đều đáng hoan nghênh. Nhóm khác (hoặc xem là ít làm khoa học) tham gia bình luận mà nhiều khi là dựa trên hệ giá trị không phù hợp với giới khoa học, hoặc có thể là ngây ngô (vì thiếu hiểu biết background về hoạt động khoa học). Có những người dành thời gian điềm đạm trả lời các bình luận như thế, tôi thấy là rất đáng quý, như thế góp phần giảm bớt khoảng cách trong việc chuyển tải thông tin giữa giới khoa học và những người khác.
Dù sao, khi có những vấn đề thu hút sự chú ý của đông đảo công chúng, như trường hợp anh Bách có nhiều fan hâm mộ, thì những người ở nhóm thứ hai ấy cũng biết đến và tham gia bàn luận ở diễn đàn Liêm Chính Khoa Học. Diễn đàn này là mở để tạo điều kiện thảo luận, nên những bình luận ở đây đều có giá trị nào đó. Điều mà tôi hy vọng là các bạn tham gia thảo luận với tinh thần là mình sẽ rút ra được cái gì đó (qua việc đọc những thảo luận liên quan), chứ nếu ai chỉ muốn nói mà không muốn nghe thì người ta thường cũng chỉ cười trừ rồi bỏ qua, rồi sẽ không thu hoạch được điều bổ ích cho mình.
Shared link: https://www.mdpi.com/1660-4601/17/9/3089
Statistics:
Likes: 306, Shares: 20, Comments: 34
Like Reactions: 261, Haha Reactions: 9, Wow Reactions: 4, Love Reactions: 29, Sad Reactions: 0, Angry Reactions: 0