Alméry Jacqueline – 2025-09-12 13:41:50
**Một lần bị phản bội học thuật khiến tôi thay đổi cách tiếp cận về quyền tác giả**
*TS. Hari Ram C. R. Nair, Đại học Công nghệ Chalmers, Thụy Điển*
Ngày bài báo được xuất bản lẽ ra phải là một khoảnh khắc tự hào. Nhưng thay vào đó, nó giống như một sự xóa sổ lặng lẽ. Ở đó có: bộ dữ liệu tôi đã góp phần định hình, những đoạn mã máy tính tôi đã sửa lỗi và tinh chỉnh, khung phân tích tôi đã dành nhiều tháng xây dựng – tất cả đều nằm gọn trong một bài báo khoa học được phản biện. Nhưng tên tôi lại không hề xuất hiện. Cảm giác bị loại trừ đã đủ đau đớn – song điều khiến tôi nhói lòng hơn là tôi đã lường trước, nhưng vẫn bất lực để ngăn chặn nó.
Năm 2020, trong thời gian làm nghiên cứu sinh tại một trường đại học lớn ở châu Âu, một nghiên cứu sinh khóa trên nhờ tôi giúp viết mã phân tích cho luận án của anh ta. Chúng tôi đã có nhiều cuộc trao đổi chuyên sâu, và anh ta hứa sẽ mời tôi làm đồng tác giả nếu kết quả được công bố. Anh ta còn nói rằng kết quả có thể phù hợp để đưa vào một chương trong luận án của tôi, và rằng anh ta sẽ báo cho người hướng dẫn của tôi khi công việc tiến triển. Tôi đã tin tưởng.
Trong năm tiếp theo, tôi dành hàng giờ miệt mài viết, chỉnh sửa, và xác nhận các đoạn mã làm nền tảng cho phân tích. Nhưng điều quan trọng là sự hợp tác này hoàn toàn phi chính thức. Hầu hết các cuộc trao đổi diễn ra qua cuộc gọi điện thoại. Email tôi gửi không được hồi đáp. Không có ghi chép chính thức nào về thỏa thuận hay phạm vi công việc. Nhìn lại, tôi nhận ra việc thiếu tài liệu hóa không phải ngẫu nhiên mà là có chủ ý.
Vài năm sau, tôi biết nghiên cứu đó đang chuẩn bị công bố. Nhưng niềm háo hức nhanh chóng biến thành thất vọng khi tôi nhận ra người sinh viên mà tôi từng giúp đỡ – tác giả chính của bài báo – không hề có ý định đưa tôi vào danh sách đồng tác giả. Khi tôi lên tiếng, anh ta nhận hết công lao viết mã phân tích, và nói rằng không có bằng chứng nào cho thấy tôi đã tham gia.
Một đồng tác giả thừa nhận đóng góp của tôi và cố gắng can thiệp. Giáo sư hướng dẫn của tôi cũng ủng hộ. Nhưng sinh viên kia vẫn kiên quyết từ chối. Cuối cùng, tôi quyết định tập trung vào công việc hiện tại, và từ bỏ đấu tranh đòi quyền tác giả. Tên tôi hoàn toàn không có trong bài báo – ngay cả trong phần lời cảm ơn.
Sự phản bội đó để lại hậu quả thực sự. Vì tin rằng công việc sẽ dẫn đến một bài báo chung, tôi đã dành nhiều thời gian cho nó trong khi viết luận án, khiến tiến độ hoàn thành chương trình tiến sĩ của tôi bị chậm ít nhất 6 tháng. Tệ hơn nữa là tổn thương tinh thần: sự thất vọng, bất lực, và cảm giác bất công sâu sắc.
Câu chuyện của tôi không phải cá biệt. Việc trao đổi về quyền tác giả thường chỉ dựa vào thỏa thuận miệng, và nhiều nhà khoa học trẻ không biết rõ tiêu chí chuẩn để được ghi nhận tác giả. Ngay cả khi nhóm nghiên cứu có quy định chính thức, chúng thường chỉ được nhắc tới khi bản thảo đã gần hoàn thiện, và sinh viên thì e dè không dám đòi quyền lợi trong môi trường nghiên cứu đầy tính thứ bậc.
Sau trải nghiệm đó, tôi cùng đồng nghiệp bắt đầu nghĩ ra chiến lược để ngăn người khác bị tước quyền tác giả một cách bất công. Cuối cùng, chúng tôi xây dựng một quy trình áp dụng cho mọi dự án trong phòng thí nghiệm, nhằm đảm bảo tất cả những người đóng góp đều được công nhận xứng đáng. Chúng tôi tạo một tài liệu chung nêu rõ vai trò và kỳ vọng về tác giả ngay từ đầu, và thống nhất các mốc thời điểm để bàn lại vấn đề này, chẳng hạn trong giai đoạn phân tích then chốt hoặc trước khi soạn bản thảo.
Tôi cũng cố gắng làm gương, trao đổi thẳng thắn về quyền tác giả với sinh viên và đồng nghiệp trẻ, đồng thời đảm bảo họ được đào tạo về đạo đức nghiên cứu. Tôi khuyến khích họ lưu lại bằng chứng đóng góp, đọc kỹ hướng dẫn về tác giả của tạp chí, và biết rõ các kênh hỗ trợ trong trường hợp xảy ra tranh chấp, như văn phòng liêm chính nghiên cứu hay trung gian hòa giải.
Chúng tôi đã thử áp dụng cách tiếp cận mới này vài tháng qua, và phản hồi từ các thành viên trong phòng thí nghiệm rất tích cực. Tôi mong mọi người cũng cân nhắc làm điều tương tự. Quyền tác giả không chỉ là một dòng trong lý lịch khoa học – mà là một yêu cầu đạo đức. Mọi bộ dữ liệu được xử lý, đoạn mã được sửa lỗi, và biểu đồ được tinh chỉnh đều xứng đáng được ghi nhận. Và mọi nhà khoa học trẻ đều xứng đáng có niềm tin rằng công việc của họ không chỉ được sử dụng – mà còn được tôn trọng.
Shared link: https://www.science.org/content/article/how-academic-betrayal-led-me-change-my-authorship-practices
Statistics:
Likes: 186, Shares: 60, Comments: 5
Like Reactions: 151, Haha Reactions: 1, Wow Reactions: 0, Love Reactions: 31, Sad Reactions: 1, Angry Reactions: 0
.png)