Alméry Jacqueline – 2025-08-31 13:54:20
**Cấm Sci-Hub: Vì sao tri thức thuộc về toàn nhân loại**
Bản án ngày 19/8/2025 của Tòa án Tối cao Delhi yêu cầu chặn Sci-Hub, Libgen và các “thư viện ngầm” khác ở Ấn Độ đã làm chấn động cộng đồng nghiên cứu. Đây là bước tiếp theo trong cuộc chiến pháp lý kéo dài nhiều năm giữa các tập đoàn xuất bản lớn như Elsevier, Wiley, ACS với Alexandra Elbakyan, người sáng lập Sci-Hub. Đối với sinh viên và học giả tại các đại học công ở Ấn Độ, những nền tảng này từ lâu đã là nguồn sống tri thức khi các trường chỉ có thể cung cấp rất ít quyền truy cập vào các cơ sở dữ liệu học thuật đắt đỏ.
Đối với giới xuất bản, Sci-Hub không phải là chia sẻ khoa học, mà là “ăn cắp” khi tái tạo và phân phối miễn phí bài báo, tạp chí, sách. Nhưng với nhiều học giả ở các quốc gia phương Nam (Global South), lời giải thích của Elbakyan – rằng bà từng phải “cướp” bài báo để làm nghiên cứu khi còn là sinh viên ở Kazakhstan – phản ánh đúng thực trạng chung. Vấn đề không chỉ là bản quyền, mà là quyền được tiếp cận tri thức, vốn đang bị chặn bởi những bức tường phí mà đại học nghèo khó không thể vượt qua.
Các tập đoàn xuất bản phương Bắc đã biến tri thức công thành tư bản bằng cách dựng rào cản truy cập, tạo nên hệ thống hai tầng lớp: đại học giàu phương Bắc có thể mua mọi gói dữ liệu, còn học giả phương Nam phải xoay xở với sách cũ, bản sao lậu, hay nhờ vả đồng nghiệp ở nước ngoài. Giá tạp chí tăng gấp nhiều lần so với lạm phát suốt hàng thập kỷ, khiến kho tàng học thuật ngày càng thu hẹp lại cho số ít cơ sở có tiền. Nếu không có Libgen và Sci-Hub, nghiên cứu học thuật ở Ấn Độ đã bị kéo lùi hàng thập niên.
Bản chất bóc lột của ngành xuất bản khoa học càng lộ rõ: tác giả và phản biện không được trả công, nhưng công sức của họ lại bị biến thành hàng hóa bán lại cho chính họ với giá cắt cổ. Gần đây, các nhà xuất bản lớn còn bán kho dữ liệu cho các công ty công nghệ để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, ký những hợp đồng triệu đô mà không hề tham khảo ý kiến tác giả. Sự mỉa mai nằm ở chỗ: họ thương mại hóa tri thức thì hợp pháp, nhưng khi sinh viên chia sẻ miễn phí qua Sci-Hub thì bị coi là trộm cắp.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa thông tin, cấm truy cập Sci-Hub đồng nghĩa với chặn đứng quyền tiếp cận tri thức. Việc này không chỉ kìm hãm khoa học mà còn làm suy yếu nền dân chủ. Bởi lẽ, tri thức khoa học là công cụ chống lại tin giả, đặc biệt ở Ấn Độ, nơi thông tin sai lệch lan truyền mạnh mẽ qua các nền tảng xã hội. Không có quyền tiếp cận nghiên cứu, công chúng sẽ mất đi nguồn dữ liệu đáng tin cậy để đối thoại và phản biện.
Vì thế, học giả và công dân cần đoàn kết để bảo vệ tri thức chung của nhân loại. Nếu các cánh cửa bị khóa, cần tìm cách mở đường mới – dù là qua nền tảng thay thế, địa chỉ website khác, hay mô hình truy cập mở. Tinh thần học thuật luôn là đặt câu hỏi, chia sẻ và vượt qua giới hạn. Tri thức không thể bị nhốt sau tường phí hay biến thành tài sản độc quyền: nó thuộc về toàn thế giới.
Statistics:
Likes: 2997, Shares: 1007, Comments: 110
Like Reactions: 2267, Haha Reactions: 4, Wow Reactions: 16, Love Reactions: 634, Sad Reactions: 59, Angry Reactions: 1
.png)