Alméry Jacqueline – 2025-08-05 04:34:17
**Các bài báo khoa học gian lận đang gia tăng nhanh chóng**
*Một phân tích mới công bố cho thấy số lượng bài báo khoa học giả mạo được tạo ra bởi các “lò bán bài” (paper mills) đang tăng gấp đôi sau mỗi 1,5 năm.*
Trong nhiều năm qua, các chuyên gia cảnh báo rằng ngày càng có nhiều kết quả nghiên cứu giả mạo đang len lỏi vào kho tài liệu khoa học. Phân tích thống kê mới đã xác nhận mối lo ngại này.
Một nhóm nhà nghiên cứu đã phát hiện bằng chứng cho thấy có những tổ chức mờ ám đang sản xuất hàng loạt nghiên cứu giả mạo hoặc kém chất lượng với quy mô công nghiệp. Sản lượng của chúng đang gia tăng nhanh chóng, đe dọa tính liêm chính của nhiều lĩnh vực khoa học.
“*Nếu xu hướng này không bị ngăn chặn, khoa học sẽ bị hủy hoại*,” tiến sĩ Luís A. Nunes Amaral, nhà khoa học dữ liệu tại Đại học Northwestern và là đồng tác giả của nghiên cứu vừa công bố trên Proceedings of the National Academy of Sciences, phát biểu.
Khoa học đã đạt được những tiến bộ vượt bậc trong nhiều thế kỷ nhờ vào việc các thế hệ nhà khoa học sau có thể kế thừa và phát triển từ thành quả của thế hệ trước. Mỗi bài báo được công bố đều là một phần của nền tảng tri thức chung. “*Khoa học dựa vào việc tin tưởng vào công trình của người khác, để không phải lặp lại mọi thứ từ đầu*,” tiến sĩ Amaral giải thích.
Từ những năm 2010, các biên tập viên tạp chí và tổ chức giám sát đã bắt đầu cảnh báo rằng niềm tin này đang bị đe dọa bởi ngày càng nhiều bài báo chứa dữ liệu bịa đặt và hình ảnh bị chỉnh sửa. Các yếu tố thúc đẩy vấn nạn này ngày càng trở nên mạnh mẽ hơn.
Số lượng nghiên cứu sinh được đào tạo ngày một tăng, trong khi cơ hội nghề nghiệp không tăng tương ứng, dẫn đến sự cạnh tranh khốc liệt. Việc có các bài báo nổi bật trở thành điều kiện tiên quyết để giành được công việc, thăng tiến hoặc xin tài trợ.
Các nhà xuất bản học thuật đáp lại nhu cầu đó bằng cách mở hàng ngàn tạp chí mới mỗi năm. “*Tất cả các động lực đều thúc đẩy các nhà xuất bản đăng càng nhiều bài càng tốt*,” tiến sĩ Ivan Oransky, giám đốc Trung tâm Liêm chính Khoa học, nhận định.
Các tổ chức gọi là paper mills hiện đã biến gian lận khoa học thành một ngành kinh doanh béo bở. Theo tiến sĩ Anna Abalkina, nhà xã hội học tại Đại học Tự do Berlin, các nhà khoa học muốn làm đẹp hồ sơ có thể trả từ vài trăm đến vài ngàn đô để được ghi tên đồng tác giả trong một bài báo mà họ hoàn toàn không tham gia.
Các bản thảo có thể được cung cấp bởi những nhà khoa học không trung thực hoặc do chính các lò bán bài tạo ra. Để đảm bảo bài được xuất bản, các lò bán bài có thể hối lộ biên tập viên. Các bài này thường chứa đầy gian lận – từ hình ảnh bị chỉnh sửa cho đến đạo văn. Để né các phần mềm phát hiện đạo văn, paper mills thường dùng AI để thay đổi ngôn ngữ trong văn bản, đôi khi dẫn đến những cụm từ kỳ quặc như “bogus upside” thay cho “false positive”.
Dù các lò bán bài cố gắng che giấu hành vi của chúng, tiến sĩ Abalkina đã lần theo dấu vết và phát hiện hàng ngàn bài báo đến từ các công ty ở Nga, Iran và các nước khác. “*Bạn sẽ dần nhận ra mô hình hoạt động của họ*,” bà nói.
Tiến sĩ Amaral cùng cộng sự đã sử dụng lý thuyết mạng và các kỹ thuật thống kê khác để phân tích những mô hình này. “*Chúng tôi cố gắng vạch ra những gì đang ẩn dưới bề mặt*,” theo tiến sĩ Reese Richardson, đồng tác giả nghiên cứu.
Nhóm nghiên cứu đã xây dựng cơ sở dữ liệu gồm hơn một triệu bài báo khoa học. Họ thu thập dữ liệu từ các diễn đàn trực tuyến chuyên chia sẻ hình ảnh trùng lặp và cách dùng từ kỳ lạ, cũng như cơ sở dữ liệu Retraction Watch của Trung tâm Liêm chính Khoa học.
**Nhóm nghiên cứu đã phát hiện khoảng 30.000 bài báo đã bị gỡ bỏ hoặc có dấu hiệu là sản phẩm của các lò bán bài**. Nhiều bài trong số này có liên hệ với nhau thông qua các cụm tác giả và biên tập viên thường xuyên cộng tác – dấu hiệu của sự thông đồng.
“*Có những mạng lưới rất lớn với mức độ liên kết dày đặc, liên tục gửi bài cho nhau bình duyệt*” tiến sĩ Richardson nói. “*Nếu đó không phải là thông đồng, thì tôi không biết nên gọi là gì*.”
Họ cũng phát hiện ra nhiều bài có hình ảnh bị sao chép từ nhiều nguồn khác nhau. Khi dựng bản đồ kết nối giữa các bài này, họ phát hiện những mạng lưới gồm hàng nghìn bài báo, thường được xuất bản trong cùng khoảng thời gian ngắn, và trong cùng hệ thống tạp chí do một nhà xuất bản điều hành.
Theo tiến sĩ Amaral, lời giải thích hợp lý nhất là các paper mills tạo ra kho hình ảnh để tái sử dụng nhiều lần, sau đó tìm các biên tập viên tham nhũng để “xả hàng”. Sau một thời gian, họ tạo lô hình ảnh mới và chuyển sang tạp chí khác.
Tuy nhiên, số bài báo mà nhóm nghiên cứu có thể tiếp cận để phân tích chỉ là phần nổi của tảng băng. **Các tác giả đã xây dựng mô hình thống kê để dự đoán tốc độ gia tăng bài nghi vấn và ước tính rằng số bài thực sự do các lò bán bài tạo ra có thể gấp 100 lần con số đã biết.**
Tiến sĩ Elisabeth Bik, chuyên gia về gian lận khoa học (không tham gia nghiên cứu), nói rằng nghiên cứu này đã xác nhận những nghi ngờ của bà từ lâu. “*Thật tuyệt khi thấy những nỗ lực trước đây giờ được nâng lên thành một phân tích quy mô lớn*,” bà nhận định.
Nhóm nghiên cứu cảnh báo rằng gian lận đang tăng theo cấp số nhân. Số lượng bài nghi vấn mới tăng gấp đôi sau mỗi 1,5 năm – nhanh hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng chung của bài báo khoa học (tăng gấp đôi mỗi 15 năm). “*Đây đã là một vấn đề lớn và tôi thấy trước một cuộc khủng hoảng*,” tiến sĩ Abalkina nói.
Họ cũng phát hiện paper mills đang nhắm vào những lĩnh vực dễ bị thao túng. Ví dụ, các bài nghiên cứu về microRNA trong ung thư có dấu hiệu gian lận nhiều hơn hẳn các lĩnh vực khác như công nghệ chỉnh sửa gene CRISPR. Nhưng tiến sĩ Amaral cảnh báo rằng các lĩnh vực khác cũng sẽ sớm bị ảnh hưởng.
“***Nguy cơ là ngày càng nhiều lĩnh vực bị ‘đầu độc’, đến mức không còn nhà khoa học chân chính nào dám bước vào vì quá nhiều rác rưởi***,” ông nói.
Trí tuệ nhân tạo còn khiến vấn đề trầm trọng hơn*. Thay vì chỉnh sửa hình ảnh có sẵn, giờ đây các lò bán bài có thể dùng AI để tạo hình ảnh từ đầu, khó phát hiện là giả mạo. “Thật sự đáng sợ*,” tiến sĩ Abalkina nói.
Trong một sắc lệnh hành pháp tháng 5 về “khoa học tiêu chuẩn vàng”, Tổng thống Trump đã đề cập đến vấn đề gian lận khoa học. Tuy nhiên, chính quyền chưa đưa ra sáng kiến cụ thể nào để giải quyết.
Tiến sĩ Richardson cảnh báo rằng việc cắt giảm ngân sách khoa học sẽ khiến tình hình xấu hơn khi các nhà nghiên cứu phải vật lộn để giữ việc và tìm nguồn tài trợ. Ví dụ, Viện Ung thư Quốc gia Mỹ mới thông báo chỉ tài trợ cho 4% đề xuất, giảm từ 7%. Các đề xuất cắt giảm sâu hơn đang được Quốc hội xem xét.
“*Khi con người bị dồn vào áp lực cực độ, những điều như thế này sẽ xảy ra*,” ông nói.
Gỡ bài là chưa đủ. “*Nó giống như có một cái vòi khổng lồ xả nước, còn bạn chỉ có một cái cốc nhỏ để múc ra – hoàn toàn không hiệu quả*,” tiến sĩ Amaral ví von.
Tiến sĩ Bik đề xuất các nhà xuất bản nên trích một phần lợi nhuận để giám sát gian lận, tương tự như cách các công ty thẻ tín dụng phát hiện giao dịch bất thường. Tiến sĩ Amaral cho rằng nên cấm những kẻ gian lận không được công bố bài báo, kể cả những người nổi tiếng đứng tên trong các bài mà họ không kiểm tra kỹ lưỡng.
“***Nếu buộc các tác giả chịu hoàn toàn trách nhiệm cho nghiên cứu công bố dưới tên họ, thì tốc độ công bố sẽ giảm xuống – điều đó là cần thiết để chúng ta quay lại với chất lượng, thay vì số lượng***,” ông nói.
Tiến sĩ Oransky thì khẳng định: hệ thống khen thưởng hiện tại cần thay đổi. “*Nói như James Carville: ‘Đó là do hệ thống động lực cả đấy’.**** Chúng ta cần chấm dứt việc biến gian lận thành một việc mang lại danh lợi***”.
Statistics:
Likes: 46, Shares: 7, Comments: 6
Like Reactions: 45, Haha Reactions: 0, Wow Reactions: 0, Love Reactions: 1, Sad Reactions: 0, Angry Reactions: 0
.png)