Alméry Jacqueline – 2025-07-31 22:58:01
**Trí tuệ nhân tạo sắp có khả năng kiểm định toàn bộ nghiên cứu đã công bố – điều đó sẽ ảnh hưởng thế nào đến niềm tin của công chúng vào khoa học?**
Tự sửa sai là nguyên tắc cốt lõi của khoa học, trong đó bình duyệt (peer review) là hình thức quan trọng nhất để đảm bảo độ chính xác của nghiên cứu trước khi công bố. Tuy nhiên, phản biện không thể phát hiện hết các vấn đề. Khi số lượng bài báo và tạp chí tăng bùng nổ trong kỷ nguyên số, kèm theo áp lực công bố và lợi ích tài chính, nhiều kẽ hở đã bị lợi dụng. Các lò bán bài (paper mills) trục lợi từ nhu cầu công bố nhanh, trong khi một số tập đoàn tài trợ hoặc tự viết nghiên cứu để phục vụ lợi ích riêng, làm sai lệch bằng chứng khoa học và ảnh hưởng đến chính sách công.
Các nỗ lực hiện tại để vạch trần sai phạm như trang Retraction Watch, các nhóm học giả như Data Colada hay nhà báo điều tra đều góp phần làm trong sạch hệ thống, nhưng vẫn chưa đủ. Một số nghiên cứu gây tranh cãi vẫn tồn tại và tiếp tục ảnh hưởng chính sách, ngay cả khi bị vạch trần là gian dối, như trường hợp bài báo đánh giá an toàn của thuốc diệt cỏ glyphosate do hãng Monsanto thuê viết. Khi công chúng tiếp nhận các vụ việc này, họ không xem đó là biểu hiện của việc tự sửa sai mà là bằng chứng cho thấy khoa học đang hỏng, làm giảm niềm tin vào hệ thống khoa học.
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang bắt đầu đóng vai trò lớn trong kiểm định học thuật. Từ việc phát hiện đạo văn, nay AI có thể rà soát hình ảnh, phát hiện cụm từ bất thường, và thậm chí đánh giá xem các bài báo được trích dẫn để ủng hộ hay phản bác một luận điểm. Các mô hình AI mạnh có khả năng phát hiện lỗi toán học trong chứng minh hoặc phân tích hàng loạt văn bản để tìm mâu thuẫn và sai sót mà con người bỏ sót. Với quyền truy cập đầy đủ và năng lực xử lý ngày một tốt hơn, AI có thể sớm kiểm định toàn bộ kho bài báo học thuật đã xuất bản.
Cuộc kiểm định đó có khả năng phơi bày không chỉ gian lận mà còn làm lộ ra số lượng lớn nghiên cứu tầm thường, đầy lỗi kỹ thuật hoặc không có giá trị. Dù điều này là bình thường với giới nghiên cứu, công chúng có thể sốc vì họ thường chỉ tiếp cận khoa học qua hình ảnh đột phá trong các thông cáo báo chí. Sự xuất hiện của AI như một công cụ trung lập, đáng tin cậy có thể khiến các phát hiện này càng được tin tưởng và vì thế, càng dễ bị khai thác trong các chiến dịch thông tin sai lệch nhằm hạ uy tín khoa học.
Để bảo vệ niềm tin của công chúng, cộng đồng khoa học cần định nghĩa lại hình ảnh của mình: không phải là những nhà phát minh huy hoàng, mà là những người lao động khoa học góp phần nhỏ bé vào tiến trình chung. Nghiên cứu khoa học phần lớn là công việc có tính lặp lại, dựa trên đào tạo, hợp tác và truyền đạt. Việc khoa học thường xuyên tự sửa sai không phải là điểm yếu, mà là minh chứng cho độ tin cậy của nó.
Nếu cộng đồng khoa học chuẩn bị trước và chủ động dẫn đầu quá trình kiểm định do AI thúc đẩy, đây sẽ là cơ hội để đổi mới hệ thống khoa học một cách minh bạch và có kỷ luật. Nhưng nếu chậm trễ, những sai sót mà AI phát hiện sẽ bị hiểu lầm là dấu hiệu đổ vỡ, gây tổn hại nghiêm trọng đến niềm tin của công chúng vào khoa học.
Statistics:
Likes: 77, Shares: 10, Comments: 4
Like Reactions: 72, Haha Reactions: 1, Wow Reactions: 0, Love Reactions: 2, Sad Reactions: 0, Angry Reactions: 0
.png)