Alméry Jacqueline – 2025-07-27 23:00:33
**Cần cải tổ gấp hệ thống xuất bản khoa học để bảo vệ niềm tin vào nghiên cứu**
Hệ thống xuất bản khoa học hiện nay đang gặp khủng hoảng nghiêm trọng do hai động lực chính: các nhà nghiên cứu bị thúc ép công bố càng nhiều càng tốt để thăng tiến sự nghiệp, trong khi các nhà xuất bản lại kiếm lợi nhuận khổng lồ từ việc đăng ngày càng nhiều bài báo hơn. Hệ quả là hàng loạt bài kém chất lượng được công bố, gây quá tải cho giới học thuật và làm suy giảm niềm tin vào giá trị thực của nghiên cứu khoa học.
Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) không giúp giải quyết mà thậm chí còn làm trầm trọng thêm vấn đề. Khi AI được sử dụng để viết, bình duyệt và đọc bài – tất cả đều trong một vòng lặp khép kín – nó đe dọa biến nghiên cứu khoa học thành một quy trình vô hồn, vô nghĩa. Thay vì mở rộng hiểu biết con người, hệ thống này đang làm mất đi tinh thần tò mò và khám phá, vốn là nền tảng của khoa học.
Một cải cách sâu rộng là điều cần thiết. **Động lực cho các nhà nghiên cứu cần được điều chỉnh để đề cao chất lượng và ý nghĩa thay vì số lượng và chỉ số**. Đồng thời, các tổ chức tài trợ và trường đại học – những bên chi trả phần lớn chi phí xuất bản – nên từ chối những khoản phí đăng bài vô lý mà các nhà xuất bản đang áp đặt, với mức lợi nhuận khủng tới trên 30%. Những nỗ lực như Plan S nhằm thúc đẩy truy cập mở (open access) đã bị các nhà xuất bản thương mại lợi dụng để tiếp tục tối đa hóa lợi nhuận.
Bên cạnh đó, mô hình truy cập mở đang bị thương mại hóa thông qua hình thức tác giả trả tiền, khiến phí đăng bài tăng vọt tới 2.000 đến 10.000 bảng Anh cho mỗi bài, trong khi chi phí xuất bản thực tế thấp hơn rất nhiều. Dữ liệu gần đây cho thấy các nhà nghiên cứu đã phải trả tới gần 9 tỷ USD phí đăng bài cho 6 nhà xuất bản lớn chỉ trong giai đoạn 2019-2023, tăng gần gấp 3 lần so với 5 năm trước đó.
Tuy nhiên, vẫn còn những mô hình xuất bản phi lợi nhuận đáng học hỏi, như SciELO ở Nam Mỹ và Global Diamond Open Access Alliance. Những mô hình này đặt trọng tâm vào phổ biến tri thức thay vì lợi nhuận. Cambridge University Press cũng đang tiến hành một cuộc rà soát toàn diện hệ sinh thái xuất bản học thuật với sự tham gia của nhiều bên liên quan, nhằm hướng tới một hệ thống công bằng, bền vững và thích ứng tốt hơn với sự phát triển công nghệ.
Tóm lại, việc tập trung chú ý vào các vấn đề gây ra bởi AI hay các tạp chí kém chất lượng đơn lẻ là chưa đủ. Hệ thống xuất bản khoa học cần được cải tổ toàn diện – từ quy trình đánh giá, chính sách thăng tiến học thuật cho đến cơ chế tài trợ – để khôi phục niềm tin vào nghiên cứu và đảm bảo tri thức được phổ biến rộng rãi, công bằng và có giá trị thực tiễn.
Statistics:
Likes: 79, Shares: 7, Comments: 2
Like Reactions: 72, Haha Reactions: 0, Wow Reactions: 0, Love Reactions: 6, Sad Reactions: 0, Angry Reactions: 0
.png)