Duong Tu – 2021-03-14 14:36:50
**EINSTEIN vs. PHYSICAL REVIEW**
Hôm nay 14 tháng 3 là Pi Day kỷ niệm hằng số π. Từ năm 2019, ngày này được UNESCO chọn là Ngày Toán học Quốc tế. 14/3 cũng đồng thời là ngày sinh của Albert Einstein và ngày mất của Stephen Hawking.
Đúng 100 năm trước, Einstein được trao giải Nobel vì những đóng góp cho vật lý lý thuyết, đặc biệt là khám phá định luật về hiệu ứng quang điện.
Xin kể câu chuyện về một bài báo của Einstein gửi đăng tạp chí Physical Review vào năm 1936 liên quan đến quá trình bình duyệt rất thú vị.
***
Sóng hấp dẫn đã được Einstein tiên đoán từ năm 1916 dựa trên thuyết tương đối rộng. Tuy nhiên, do không có bằng chứng thực nghiệm, đến năm 1936, chính Einstein lại thay đổi quan điểm và cho rằng sóng hấp dẫn không tồn tại. Quan điểm này được Einstein cùng trợ lý của ông là Nathan Rosen thể hiện trong bài báo “*Do Gravitational Waves Exist?*” gửi đến Physical Review, tạp chí hàng đầu về vật lý lúc bấy giờ.
Trái với chờ đợi của Einstein, bài báo không được chấp nhận công bố ngay. Điều này gây bất ngờ lớn với Einstein, phần vì ông khi đó đã rất nổi tiếng (Einstein công bố thuyết tương đối hẹp vào năm 1905, thuyết tương đối rộng năm 1915 và được trao giải Nobel về hiệu ứng quang điện năm 1921), phần vì ông đã quen với văn hóa xuất bản ở Đức.
Trước khi chuyển đến Viện nghiên cứu cao cấp Princeton vào năm 1933, hầu hết các công trình của Einstein được đăng tải trên các tập san của Đức, nổi bật nhất là Annalen der Physik, nơi ông công bố 4 bài báo quan trọng (Annus mirabilis papers) trong cùng một năm 1905, tạo ra cuộc cách mạng trong vật lý. Tại Đức lúc bấy giờ, khi một nhà khoa học gửi bài cho tạp chí, ban biên tập sẽ quyết định chấp nhận đăng hoặc không đăng mà không gửi cho các nhà khoa học độc lập bình duyệt. Văn hóa bình duyệt chỉ bắt đầu phổ biến và trở thành chuẩn mực chung của các tạp chí khoa học từ những năm 60s.
Trong khi đó, việc bình duyệt đã được Physical Review áp dụng sớm hơn. Bài báo của Einstein và Rosen phải trải qua quy trình này, dù vào thời điểm đó, không phải bài báo nào gửi đến Physical Review cũng cần bình duyệt. Có lẽ Tổng biên tập của Physical Review lúc bấy giờ là John Tate dự đoán bài báo của Einstein sẽ có tác động rất lớn bởi nó phủ định tiên đoán trước đó của thuyết tương đối rộng.
Tate gửi bài báo của Einstein cho một nhà khoa học phản biện. Vị này gửi lại Tate một bản nhận xét chi tiết dài 10 trang, chỉ ra sai sót trong công trình của Einstein. Tate chuyển bản nhận xét đó cho Einstein và đề nghị Einstein cho ý kiến. Einstein không quan tâm đến bản nhận xét này và tỏ ra tức giận với Physical Review, tuyên bố rút bài báo để đăng ở một tạp chí khác. Einstein gửi công trình đến một tập san của Đức là Journal of the Franklin Institute, nơi ông đã từng đăng một số bài. Bài báo nhanh chóng được chấp nhận công bố.
Tuy nhiên, một thời gian sau đó, Einstein phải gửi thư cho Journal of the Franklin Institute đề nghị sửa lại nội dung và kết luận của bài báo do ông phát hiện ra sai sót của mình, đúng như chuyên gia phản biện đã chỉ ra. Do chuyên gia phản biện ẩn danh, mãi đến gần đây, gần 70 năm sau khi bài báo được công bố, khi tra cứu tư liệu lưu trữ của tạp chí Physical Review và xác nhận qua các nguồn khác, người ta mới biết đó là nhà vũ trụ học lỗi lạc Howard Percy Robertson.
Không chỉ phân tích chi tiết sai sót của Einstein trong bản nhận xét gửi qua tạp chí Physical Review, khi biết Einstein không quan tâm đến bản nhận xét của mình, Robertson không những không tự ái mà còn tìm cách giúp Einstein nhận ra sai lầm một cách tế nhị thông qua trao đổi với trợ lý của Einstein là Leopold Infeld để người này nói lại với Einstein.
Khi Infeld nói chuyện với Einstein về việc thảo luận cùng Robertson liên quan đến sai sót trong bài báo, Einstein cho biết tự ông đã tìm ra những lỗi đó. Tuy thế, trong bản thảo sửa chữa bài báo với tên gọi mới “*On Gravitational Waves*” trên Journal of the Franklin Institute, Einstein lại cảm ơn Robertson đã giúp chỉ ra sai sót trong công trình của ông.
Sau sự cố này, Einstein không bao giờ còn gửi bài cho tạp chí Physical Review nữa.
*
Ảnh: Thư Einstein gửi Tổng biên tập John Tate của Physical Review thông báo sẽ rút bài vì không đồng ý để tạp chí gửi bản thảo bài báo cho chuyên gia bình duyệt ẩn danh.
**References**
1. https://physicstoday.scitation.org/doi/full/10.1063/1.2117822
2. https://www.scientificamerican.com/article/what-einstein-got-wrong/
(Bản dịch: https://dzuykhanh.wordpress.com/2015/12/29/dieu-einstein-da-sai/)
Shared link: https://physicstoday.scitation.org/doi/full/10.1063/1.2117822
Statistics:
Likes: 149, Shares: 9, Comments: 11
Like Reactions: 129, Haha Reactions: 10, Wow Reactions: 1, Love Reactions: 7, Sad Reactions: 0, Angry Reactions: 0