Duong Tu – 2023-08-31 23:24:05
**DIỄN ĐÀN LIÊM CHÍNH KHOA HỌC TRÒN 3 TUỔI**
Từ cuộc tranh luận sôi nổi về [thị trường mua bán bài báo khoa học](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/324416925471813/) diễn ra cách nay đúng 3 năm, nhóm Liêm Chính Khoa Học đã ra đời với mong muốn góp phần phát triển cộng đồng khoa học Việt Nam trong sạch và minh bạch hơn với tinh thần xây dựng và thái độ văn minh. Nhân dịp này, nhóm lao công xin gửi lời cảm ơn đến tất cả các bác đã quan tâm theo dõi, tham gia thảo luận và đóng góp ý kiến trong suốt 3 năm qua.
Từ một diễn đàn nhỏ gồm không nhiều thành viên tập trung thảo luận về chủ đề còn tương đối mới mẻ tại Việt Nam chỉ vài năm trước, nhóm Liêm Chính Khoa Học đã thu hút sự quan tâm đáng kể từ nhiều người với sự tăng trưởng khá nhanh cả về số lượng thành viên lẫn lượt tương tác. Trong vòng một năm qua, số thành viên tham gia nhóm Liêm Chính Khoa Học đã tăng gần gấp đôi, từ hơn 36 ngàn lên gần 66 ngàn thành viên đến từ 80 quốc gia. Cũng trong khoảng thời gian này, các thành viên nhóm Liêm Chính Khoa Học đã đăng tải 387 bài viết với hơn 12 ngàn bình luận, gần 120 ngàn lượt tương tác và 3 triệu lượt xem. Tính trung bình, tuy mỗi ngày nhóm Liêm Chính Khoa Học chỉ có thêm 1 bài viết nhưng thu hút gần 35 bình luận, 350 lượt tương tác và hơn 8 ngàn lượt xem.
Những chủ đề thảo luận trong nhóm Liêm Chính Khoa Học cũng ngày càng đa dạng, giúp những ai quan tâm có cái nhìn bao quát và đầy đủ hơn về bức tranh khoa học toàn cầu và Việt Nam với những thách thức mang tính thời đại về khủng hoảng tái lập và gian lận khoa học mà hậu quả lâu dài là sự mất niềm tin vào khoa học cùng sự lên ngôi của giả khoa học và thuyết âm mưu.
Trên bình diện thế giới, chỉ trong vài tuần qua, hàng loạt vụ việc liên quan đến liêm chính khoa học ở những đại học hàng đầu thế giới càng làm nổi bật thêm những thách thức này. Tại Đại học Stanford, [chủ tịch Marc Tessier-Lavigne vừa từ chức](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/980809599832539/) hồi tháng Bảy sau khi báo cáo điều tra cho thấy nhiều kết quả nghiên cứu từ nhóm của ông này đã thao túng dữ liệu. Một đại học danh tiếng khác là Johns Hopkins có thể sẽ bắt đầu điều tra [các hành vi sai trái của khôi nguyên Nobel Gregg Semenza](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/962825511630948/), người có tới 7 bài báo đã bị gỡ bỏ cùng hàng chục bài báo khác phải chỉnh sửa và bị đặt nghi vấn vì dữ liệu bất thường với dấu hiệu gian lận. Đại học Harvard cũng đã [đình chỉ công tác giáo sư Francesca Gino](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/1000637464516419/), đồng thời xem xét thu hồi biên chế và đuổi việc bà này vì gian lận trong nghiên cứu. Tại Đại học Duke, Dan Ariely – một trong những nhà nghiên cứu về tâm lý học và kinh tế học hành vi hàng đầu thế giới, từng được xếp vào danh sách 50 nhà tâm lý học đang còn sống có ảnh hưởng nhất trên toàn cầu – cũng đang bị điều tra cáo buộc [ngụy tạo dữ liệu trong các nghiên cứu về sự trung thực](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/548326649747505/). Các trường hợp kể trên mới chỉ là phần nổi của tảng băng vi phạm liêm chính, được truyền thông chú ý bởi chúng liên quan đến những nhân vật nổi tiếng ở các đại học tinh hoa.
Tại Việt Nam, ngoài những tình huống liên quan đến liêm chính khoa học đã được thảo luận nhiều lần – như đạo văn, đăng bài trùng lặp, tái chế dữ liệu, đăng bài trên tạp chí săn mồi, tạp chí mạo danh, trường đại học trả tiền mua bài để thăng hạng – một hành vi gian lận trắng trợn và nguy hiểm hơn mới bị phát hiện gần đây, đó là nhà nghiên cứu mua bài từ các dịch vụ sản xuất và bán bài báo dỏm. Những [trường hợp đầu tiên](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/841419437104890) bị nghi [mua bài từ công xưởng Nga](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/842051070375060) với [bằng chứng rõ ràng](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/842689166977917/) đã được phản ánh qua loạt 3 bài viết trên báo Thanh Niên. [Hai trong số](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/975661497014016/) các bài báo mua từ Nga [vừa bị gỡ bỏ](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/976154876964678/). Nhiều bài báo của đầu nậu Đinh Trần Ngọc Huy và một số tác giả Việt Nam đã được rao bán nhiều tháng trước khi chúng được công bố; một trong số các bài này [đã bị rút bỏ](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/904268947486605/). Chỉ mới hai tuần trước, một bài báo khác của tác giả Việt Nam bị gỡ bỏ vì nghi vấn mua bài, trong khi tác giả bài báo [thừa nhận không tham gia viết](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/995159801730852/). Gần đây hơn, một người khác ghi địa chỉ Việt Nam bị rút bỏ bài báo vì [gian lận tác giả và nhiều khả năng mua bài](https://www.facebook.com/groups/LiemChinhKhoaHoc/posts/996512171595615/). Gần như chắc chắn, còn rất nhiều tác giả Việt Nam khác cũng mua bài, chỉ có điều chưa bị lộ mà thôi.
Gian lận khoa học và vi phạm liêm chính không chỉ xuất hiện ở Mỹ hay Việt Nam mà đang diễn ra ở mọi quốc gia. Sự khác biệt quan trọng nằm ở chỗ các hành vi sai trái sẽ bị xử lý như thế nào. Mặc dù còn nhiều vấn đề và rất lâu nữa mới hoàn hảo, ít nhất các đại học Mỹ đã nghiêm túc điều tra và xử lý những trường hợp gian lận. Trong khi đó, tại Việt Nam, rất ít vụ việc gian lận khoa học và chưa có bất kỳ trường hợp mua bài nào bị xử lý hay phải chịu hậu quả gì. Hãy so sánh với một nước rất gần Việt Nam là Thái Lan. Ngay sau khi nhận được nghi vấn mua bài, Bộ Đại học, Khoa học, Nghiên cứu và Đổi mới Sáng tạo Thái Lan đã tiến hành [điều tra hàng trăm người](https://www.bangkokpost.com/thailand/general/2509334/official-says-33-scholars-guilty-of-academic-fraud) và phát hiện nhiều trường hợp mua bài. Bộ này cũng yêu cầu [tất cả các trường đại học Thái phải kiểm tra](https://www.bangkokpost.com/thailand/general/2482217/unis-told-to-run-ghostwrite-checks) để phát hiện bất kỳ trường hợp mua bài nào khác. Còn ở nước láng giềng Trung Quốc, những trường hợp vi phạm liêm chính khoa học [bị trừng phạt rất nghiêm khắc](https://www.nsfc.gov.cn/publish/portal0/tab442/info87591.htm) với kết quả xử lý được công khai. Gian lận khoa học tại Việt Nam không biến mất khi những người có trách nhiệm nhắm mắt giả vờ như không biết đến, hay khi các trường đại học và cơ quan quản lý phản ứng bằng thái độ từ thờ ơ đến vô trách nhiệm. Các hành vi gian lận và sai trái thực chất đã được ngầm khuyến khích và cổ vũ một khi chúng không bị xử lý.
Tất nhiên, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm liêm chính khoa học không phải là cây đũa thần giúp làm trong sạch ngay môi trường nghiên cứu ở Việt Nam. Thật vậy, giải quyết các thách thức liên quan đến gian lận khoa học và khủng hoảng tái lập để từ đó giành lại niềm tin của công chúng, ngăn chặn sự lên ngôi của giả khoa học và thuyết âm mưu đòi hỏi [sự phối hợp hành động của rất nhiều bên](https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/frma.2023.1134082/full) – từ các cơ quan quản lý, tổ chức tài trợ, hiệp hội khoa học, nhà xuất bản và tạp chí đến trường đại học, viện nghiên cứu và cộng đồng khoa học – nhằm cải cách thể chế và đánh giá khoa học cũng như xây dựng văn hóa liêm chính trong khoa học. Dẫu còn dài và trắc trở, con đường mà nhiều nước đang và phải bước đi là thay đổi nhận thức và cách đánh giá khoa học học thô thiển, máy móc dựa trên các chỉ số trắc lượng theo kiểu [đếm bài cộng điểm](https://thanhnien.vn/mua-bai-bao-khoa-hoc-he-luy-tu-cach-danh-gia-theo-kieu-dem-bai-1851525207.htm), đếm bài trả thưởng hay [đếm bài chi tiền](https://thanhnien.vn/dau-tu-cho-khoa-hoc-nhung-he-luy-cua-phuong-thuc-dem-bai-chi-tien-185230818134135358.htm) để tập trung vào chất lượng nghiên cứu và năng lực thực sự của nhà khoa học.
Tại Việt Nam, trong vòng một năm rưỡi qua đã diễn ra một số động thái tích cực liên quan đến liêm chính khoa học, đó là việc [NAFOSTED ban hành quy định về liêm chính nghiên cứu](https://nafosted.gov.vn/ban-hanh-quy-dinh-ve-liem-chinh-nghien-cuu-ap-dung-doi-voi-cac-nhiem-vu-khoa-hoc-va-cong-nghe-do-quy-phat-trien-khcn-quoc-gia-tai-tro/) và [đề tài về liêm chính học thuật](https://www.most.gov.vn/vn/pages/Thongbao.aspx?vID=106) trở thành nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia. Gần đây hơn, [Nghị định số 109](https://tienphong.vn/cac-co-so-giao-duc-dai-hoc-phai-ban-hanh-bo-quy-tac-ve-liem-chinh-hoc-thuat-post1500227.tpo) của Chính phủ ban hành cuối năm ngoái lần đầu tiên yêu cầu các cơ sở giáo dục đại học phải ban hành bộ quy tắc về liêm chính học thuật cũng như có công cụ kiểm soát và biện pháp xử lý vi phạm để ngăn chặn hành vi đạo văn, gian lận và bịa đặt trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Theo đó, rất nhiều trường, viện đã [ban hành các văn bản liên quan](https://www.google.com/search?q=%22li%C3%AAm+ch%C3%ADnh+h%E1%BB%8Dc+thu%E1%BA%ADt%22+OR+%22li%C3%AAm+ch%C3%ADnh+khoa+h%E1%BB%8Dc%22+OR+%22li%C3%AAm+ch%C3%ADnh+nghi%C3%AAn+c%E1%BB%A9u%22+site%3Aedu.vn&rlz=1C1GCEU_enUS821US821&oq=%22li%C3%AAm+ch%C3%ADnh+h%E1%BB%8Dc+thu%E1%BA%ADt%22+OR+%22li%C3%AAm+ch%C3%ADnh+khoa+h%E1%BB%8Dc%22+OR+%22li%C3%AAm+ch%C3%ADnh+nghi%C3%AAn+c%E1%BB%A9u%22+site%3Aedu.vn&gs_lcrp=EgZjaHJvbWUyBggAEEUYOdIBCTE4MTg5ajBqNKgCALACAA&sourceid=chrome&ie=UTF-8). Câu hỏi đặt ra là những văn bản, quy định này sẽ được áp dụng nghiêm túc, hiệu quả và có giá trị thực tiễn hay chỉ nằm trên giấy?
Niềm tin vào khoa học không phải từ trên trời rơi xuống mà chỉ có được thông qua quá trình gây dựng bền bỉ và thử thách lâu dài. Khi niềm tin đó đang trên đà suy giảm, nhất là đặt trong bối cảnh môi trường chính trị-xã hội còn thiếu minh bạch, những người làm khoa học không nên chỉ nghiên cứu như một lựa chọn nghề nghiệp mà cần gánh vác trách nhiệm làm gương về sự trung thực và liêm chính như một nghĩa vụ học thuật để vực dậy niềm tin của công chúng và truyền cảm hứng cho xã hội.
Chúng tôi hy vọng rằng việc kiên trì trao đổi và thảo luận về liêm chính khoa học cùng nhiều chủ đề đa dạng khác trong nhóm Liêm Chính Khoa Học sẽ đóng góp có ý nghĩa vào việc nâng cao nhận thức và hiểu biết của mỗi thành viên, từ đó thúc đẩy quá trình thay đổi thể chế và chính sách quản lý, đánh giá khoa học cũng như xây dựng văn hóa khoa học diễn ra nhanh hơn.
Một lần nữa, nhóm lao công xin cảm ơn các bác đã quan tâm và dành thời gian cho nhóm Liêm Chính Khoa Học trong suốt ba năm qua. Rất mong các bác tiếp tục đóng góp bài vở và tham gia thảo luận với tinh thần xây dựng và thái độ văn minh nhằm góp phần phát triển cộng đồng khoa học Việt Nam trong sạch và minh bạch hơn.
Dưới đây là một vài con số thống kê tự động của Facebook về hoạt động của nhóm Liêm Chính Khoa Học trong năm qua để bác nào quan tâm tham khảo.
Statistics:
Likes: 309, Shares: 11, Comments: 6
Like Reactions: 250, Haha Reactions: 1, Wow Reactions: 0, Love Reactions: 55, Sad Reactions: 0, Angry Reactions: 0